Η φωνολογική επίγνωση/ενημερότητα είναι οι γλωσσικές δεξιοτήτες ενός παιδιού να κατατέμνει συνειδητά τον προφορικό λόγο σε μονάδες που δεν είναι φορείς σημασίας (συλλαβές, φωνήματα, ομοιοκαταληξίες), καθώς και η ικανότητα χειρισμού των φωνημάτων. Αποτελεί εξαιρετικά σημαντική και απαραίτητη δεξιότητα για την απόκτηση της ικανότητας ανάγνωσης και γραφής. Σύμφωνα με τον Πόρποδα (2002) χωρίζεται σε τρεις τομείς:
* τη φωνημική δομή του προφορικού λόγου,
*την επίγνωση της συλλαβικής δομής του προφορικού λόγου
*την επίγνωση στο επίπεδο μιας γλωσσικής μονάδας που ορίζεται μεταξύ φωνημικής και συλλαβικής δομής.
Η φωνολογική ενημερότητα αναπτύσεται σε ορισμένα στάδια τα οποία είναι τα ακόλουθα:
-Αναγνώριση ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, πχ. / Εδώ /είναι / η /τάξη / μου / .
-Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να ομοιοκαταληκτούν, πχ. βουνό-στενό.
-Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να ξεκινούν με τον ίδιο ήχο, πχ. άγγελος-αγάπη
-Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να τελειώνουν με τον ίδιο ήχο, πχ. Ναύτης-πέτρες
-Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να έχουν τον ίδιο μεσαίο ήχο, πχ. πέρασμα-γέρασε.
-Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε συλλαβές, πχ. πε-ρι-μέ-νω.
-Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε αρκτικά φωνήματα καιρίμες, πχ. μαθητ-ής
-Αναγνώριση ότι οι λέξεις μπορούν να χωριστούν σε μεμονωμένα φωνήματα, πχ.έ-μ-ει-ν-α.
-Αναγνώριση ότι κάποιοι ήχοι μπορούν να διαγραφούν από λέξεις και ναδημιουργηθούν νέες λέξεις, πχ. τώρα-ώρα.
-Ικανότητα σύνθεσης ήχων για δημιουργία νέων λέξεων, πχ. ν-ε-ρ-ό νερό
-Ικανότητα κατάτμησης λέξεων σε συστατικούς ήχους, πχ. νερό ν-ε-ρ-ό (Κουμπιάς, 2004, σελ. 46).
Ιδέες για εκμάθηση της φωνολογικής ενημερότητας μέσω παιχνιδιού:
Τουβλάκια με γράμματα / φωνήματα / ήχους! Αλλάζεις τις θέσεις των ήχων και δημιουργείς νέες λέξεις ή ψευδολέξεις..τα παιδιά δε χρειάζεται να ξέρουν ανάγνωση για να παίξουν (ο ενήλικας διαβάζει τις λέξεις που δημιουργούνται), εκτός και αν είναι παιδιά δημοτικού.
Δημιούργησε καρτέλες με αντικείμενα που μόνο 2 από αυτά ταιριάζουν σε ομοιοκαταληξία..
Φτιάξε παζλ όπως τα παρακάτω:
Μια πολύ ωραία ιδέα είναι η δημιουργία παρόμοιων φύλλων εργασίας: το παιδί προσχολικής ηλικίας μπορεί να σας πει ποια φωνούλα λείπει και εσείς να τη γράψετε!
Διαλέξτε αντικείμενα που ξεκινούν από την ίδια φωνούλα και ζητήστε από το παιδί να τα αντιστοιχήσει..
Μια πολύ αστεία και διασκεδαστική δραστηριότητα είναι τα ρομπότ. Το παιδί πρέπει να μιλήσει σα ρομπότ, χωρίζοντας τις λέξεις σε συλλαβές. Εκτός από διασκεδαστική μπορεί να γίνει και δημιουργική για το παιδί, αφού προαιρετικά, μπορεί να φτιάξει μια στολή ρομπότ με αλουμινόχαρτο και να παίζει με τους συνομηλίκους του.
Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να κάνουν περισσότερες δράσεις σχετικά..
Η θετική μη λεκτική επικοινωνία μπορεί να βελτιώσει τη σχέση σας με το παιδί και να αναβαθμίσει τη συναισθηματική σύνδεσε μέσα στην οικογένειά σας. Τα περισσότερα παιδιά εξάλλου λατρεύουν τα φιλιά και τις αγκαλιές. Αυτή η ζεστή γλώσσα του σώματος στέλνει το μήνυμα ότι θέλετε να είστε κοντά στο παιδί. Η αρνητική μη λεκτική επαφή, όπως το σήκωμα του φρυδιού και ο θυμωμένος τόνος της φωνής ενώ κάνετε κάτι διασκεδαστικό μαζί, δείχνει ότι μάλλον δεν θέλετε να είστε εκεί. Και τα παιδιά νιώθουν έντονα το αίσθημα της απόρριψης.
